De Heerlijkheid van Alfen: buitenplaatsen langs de Oude Rijn
Het project ‘De Heerlijkheid van Alfen’ maakt de geschiedenis van Alphen aan den Rijn weer zichtbaar en beleefbaar. Nu is er bijna niets meer van te zien, maar ooit lagen langs de Oude Rijn, rond Koudekerk en Alphen ‘…de heerlykste Hofsteden die men zo u konne wenschen of verbeelden…’, aldus een wandelaar uit 1734.
 v2.gif)
In de zestiende en zeventiende eeuw werden de steden belangrijker, de burgers kregen steeds meer geld en macht. Maar in de zomer was het er geen pretje. Door de warmte gingen de grachten, eigenlijk open riolen, geweldig stinken en nam de kans op ziektes toe: diarree, dysenterie, cholera. Daarom wilden welgestelde mensen in de zomer graag de stad uit. Buitenplaatsen raakten in de mode: mooie huizen op het platteland met moes- en siertuinen, boomgaarden, paardenstallen, theekoepels, en vaak met landbouwgrond en een boerderij. Want behalve fijne zomerhuizen waren buitenplaatsen ook praktische investeringen die pacht, arbeidskrachten en voedsel opbrachten.
Rond Alphen lagen in de achttiende eeuw zo’n 46 buitenplaatsen. Bron: Gemeentearchief/Stichting Oud Alphen.
Langs de Oude Rijn, tussen Leiden en Alphen, lagen in de zeventiende tot negentiende eeuw zo’n 87 buitenplaatsen. Rond Alphen alleen al waren er minstens 46. De bewoners kwamen uit steden als Leiden, Gouda, Woerden, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. Aan het begin van de zomer verhuisden ze met hun hele huisraad van de stad naar het platteland. Dankzij de uitvinding van de trekschuit ging dat redelijk makkelijk.
De trekschuit. Bron: Wikimedia Commons CC-PD-Old.
Brittenrust
Eén van de mooiste buitenplaatsen in Alphen was Brittenrust. Hij lag iets voorbij de Julianabrug. De eigenaar, Johan Hallongius, die als diplomaat in Engeland had gewerkt, liet in 1720 een prachtige buitenplaats bouwen waar hij van zijn oude dag kon genieten. Heerlijk rustig, zonder Britten. In een verkoopcontract uit 1778 wordt Brittenrust als volgt beschreven: ‘…met herenhuis, stalling, koetshuis, orangerie, schuitenhuis, koepel, menagerie, hokken, duivenhuizen, schuren, vishouders, viswaters en visrijke vijvers, schuiten, pramen, beelden, vazen, tuinsieraden, orangebomen…’. Verder waren er kassen, exotische planten, een groentetuin, een boomgaard, weilanden en hooibergen. Buitenplaats Rijnoord, aan de overkant van de rivier, waar nu het ziekenhuis staat, had zelfs een dierentuin met exotische dieren!
 gemeentearchief stichting oud alphen.jpg)
Brittenrust, gezien vanaf de Rijn. Bron: Gemeentearchief/Stichting Oud Alphen.
Het goede buitenleven
Op de buitenplaatsen heerste het goede leven: de bewoners gaven diners, picknicks, feesten en theepartijtjes voor vrienden en familie die kwamen logeren, er werd gejaagd, paard gereden, boottochtjes gemaakt op de rivier, gewandeld in de prachtige tuinen, spelletjes gedaan en muziek gemaakt. Buitenplaatsen werden geassocieerd met gezondheid: schone, frisse lucht, gezond eten uit eigen tuin en een mooi uitzicht.
Aan het einde van de zomer verhuisde de familie met haar hele hebben en houden terug naar de stad. Buitenhuizen waren niet gebouwd op bewoning in de winter, veel te koud. Het huis werd dan vrijwel leeg afgesloten en wachtte tot de familie het jaar daarop zou terugkeren.
Het project ‘De Heerlijkheid van Alfen’ ontstaat in samenwerking met Eva IJsveld, PRAE archeologie & educatie, de Historische Vereniging Alphen aan den Rijn, Stichting Het Cultuurpalet en Cultuurcentrum Parkvilla en wordt financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van de Provincie Zuid-Holland subsidieregeling publieksbereik archeologie en de gemeente Alphen aan den Rijn. Download de Beleefroute ‘De Heerlijkheid van Alfen’ gratis op je telefoon en ontdek nog meer over de onzichtbare geschiedenis van Alphen aan den Rijn!
Dit is deel 6 in de artikelreeks 'De Heerlijkheid van Alfen'. Lees hier alle artikelen.
