De Heerlijkheid van Alfen: het Hof van Alfen
Het project ‘De Heerlijkheid van Alfen’ maakt de geschiedenis van Alphen aan den Rijn weer zichtbaar en beleefbaar. Deze week nemen we een kijkje aan de Hoflaan, waar eeuwenlang het Hof van Alfen heeft gestaan. De Alphense kunstenaar Marc van der Aa heeft zich verdiept in de geschiedenis van het Hof en werkt aan een prachtige maquette van het huis en de tuinen.
Ooit had Alphen een eigen kasteel: het Hof van Alfen. Het wordt voor het eerst genoemd in een geschrift uit de dertiende eeuw. Het lag aan de zuidelijke oever van de Molenvliet, waar deze in de Rijn uitmondde. Een strategische plek, want al het verkeer tussen Leiden en Utrecht kwam hier langs over de Rijn en over de Hoge Rijndijk. In 1507 werd Jacob Coppier van Kalslagen eigenaar van het Hof en ambachtsheer van Alfen. Naar hem en zijn opvolgers werd het Hof sindsdien ook wel ‘Huis Kalslagen’ (of Calslagen) genoemd.
Heldin van het Hof
De dochter van Jacob, Margaretha Coppier van Kalslagen (1516-1597), speelde een belangrijke rol in de strijd tegen de Spaanse overheersing tijdens de Tachtigjarige Oorlog. In 1574 woonde zij met haar man in Antwerpen. Zij waren betrokken bij het plan van Willem van Oranje om de stad van binnenuit te veroveren. Daarvoor waren er duizenden soldaten de stad in gesmokkeld. De Spaanse landvoogd Requesens kreeg lucht van het plan, sloot de poorten van Antwerpen, en gaf bevel tot huiszoekingen en weinig zachtzinnige ondervragingen. In Margaretha’s huis zaten de drie leiders van het complot verstopt. Mede dankzij haar koelbloedige optreden werden zij niet gevonden en stierven er uiteindelijk maar drie personen (waaronder Margaretha’s broer Andries), terwijl duizenden afwisten van het complot.
Margaretha van Kalslagen, penning uit 1574-1650. Bron: Museum Rotterdam PD.
Van Hof tot buitenplaats
Helaas zijn er geen tekeningen van het Hof uit deze vroege eeuwen bewaard gebleven. Aan bouwkundige details op latere tekeningen is te zien dat het in de vijftiende eeuw een zaalvormige, adellijke omgrachte woning is geweest. In 1623 is het Hof door een zekere Tomazius in Hollandse renaissancestijl verbouwd tot de eerste buitenplaats van Alphen. Behalve het landhuis hoorden er ook dienstwoningen, schuren, hooibergen, tuinen, boomgaarden en buitendijks land bij het buiten.
Maquette van het Hof van Alfen, gemaakt door Marc van der Aa.
Van buitenplaats tot verzorgingshuis
Rond 1800 is het Hof van Alfen door de toenmalige eigenaar Willem Rijnsburger gesloopt. Alleen het tuinmanshuis en de portierswoning hebben er nog jarenlang gestaan. In 1824 verrees op het terrein van het voormalige Hof de eerste rooms-katholieke kerk van Alphen sinds de reformatie. Toen in 1886 de Bonifaciuskerk in gebruik werd genomen, werd de oude kerk verbouwd en uitgebreid tot bejaardenhuis, Pension Sint Joseph.
De tuin van wooncentrum Sint Joseph.
Bron: links Historische Vereniging Alphen aan den Rijn; rechts: Gemeentearchief/Stichting Oud Alphen.
Rechts de rooms-katholieke kerk van 1824. Na verbouwing en uitbreiding tot bejaardenhuis is de toren van de kerk midden op het pand geplaatst. Foto: Gemeentearchief/Stichting Oud Alphen.
De vijver in de tuin van het wooncentrum, de straatnamen Hoflaan en Hofzicht (aan de overkant van de Rijn) en de naam van wooncentrum Hof van Alfen, zijn nu nog het enige dat herinnert aan het voormalige kasteel en buitenplaats.
Het project ‘De Heerlijkheid van Alfen’ ontstaat in samenwerking met Eva IJsveld, PRAE archeologie & educatie, de Historische Vereniging Alphen aan den Rijn, Stichting Het Cultuurpalet en Cultuurcentrum Parkvilla en wordt financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van de Provincie Zuid-Holland subsidieregeling publieksbereik archeologie en de gemeente Alphen aan den Rijn.
Dit is deel 5 in de artikelreeks 'De Heerlijkheid van Alfen'. Lees hier alle artikelen.
