Zoals veel Alphenaren wel weten bouwden de Romeinen zo’n 2000 jaar geleden een fort op de plek waar nu het Rijnplein ligt. Maar wat gebeurde er na de Romeinen? Het project ‘De Heerlijkheid van Alfen’ maakt de geschiedenis van Alphen aan den Rijn weer zichtbaar en beleefbaar.
Rond 270 na Christus verlieten de Romeinen de forten langs de Rijn. Aan het begin van de 5e eeuw werden de laatste troepen uit onze streken teruggetrokken en in 476 na Christus viel het doek definitief voor het West-Romeinse Rijk. De geschiedenis van Alphen in de eeuwen die daarop volgen is nogal onzichtbaar, ook voor archeologen en historici.
Toch kan Alphen niet geheel verlaten zijn. In de 9e-10e eeuwse goederenlijst van de Utrechtse Sint Maartenskerk wordt de naam ‘Alfna’ genoemd. Dat is een Germaanse naam. Die kan alleen overgeleverd zijn als er nog mensen waren om hem door te vertellen, maar van die mensen zien we niet veel, behalve wat potscherven uit de 6e eeuw die tijdens de opgraving van het Romeinse fort zijn gevonden. Puinlagen uit de 8e-10e eeuw wijzen erop dat de Alphenaren toen de ruïne van het Romeinse fort hebben afgebroken. Want ja, gratis bouwmateriaal!
Het is de tijd van de Merovingers en Karolingers, van de eerste Christelijke missionarissen in onze streken en van de Vikingen die huishielden langs de Rijn. Volgens de overlevering heeft de beroemde missionaris Bonifatius zelfs in Alphen gepreekt! Of dat waar is, weten we niet. Wat we wel weten is dat er op de plaats van het badhuis van het Romeinse fort een kerkje werd gebouwd, gewijd aan Bonifatius. In de 13e eeuw benoemt de Graaf van Holland er een pastoor en in de 15e eeuw komt er een stenen kerk. Nog steeds staat hier een kerk: de Adventskerk.
Gezicht op de Nieuwe Kerk te Alphen aan den Rijn, François van Bleyswijck, ca. 1714 - ca. 1728. Afbeelding: Rijksmuseum publiek domein.
De Adventskerk
Gebouwd in de middeleeuwen als rooms-katholieke Bonifatiuskerk werd de kerk tijdens de reformatie, rond 1582, protestants. In 1619 woedde er een hevige brand in de Alphense dorpskern en brandde de kerk af. In 1624 werd zij als de Nieuwe Kerk herbouwd. In 1916 ging het weer mis en brandde de dorpskerk nogmaals af. Alleen de grafkapel van de familie De Smeth overleefde de ramp. De kerk werd herbouwd en in 1922 ingewijd. In 1964 kreeg zij de naam ‘Adventskerk’. De grafkapel staat nog steeds achter de kerk en is nu in gebruik als stiltecentrum.
De Bonifaciuskerk
En de Bonifaciuskerk? Na de reformatie hadden de katholieken heel lang geen kerk, zij moesten het doen met schuilkerken. Pas in de tijd van Napoleon mochten ze weer eigen kerken hebben. De eerste katholieke kerk in Alphen werd in 1824 aan de Prins Hendrikstraat gebouwd, op de plaats waar ooit het kasteel en buitenplaats Het Hof van Alphen heeft gelegen, en waar nu het wooncentrum met dezelfde naam staat. In de tuin van het complex staat nog het bovenste deel van de torenspits van de oude kerk.
De huidige Bonifaciuskerk is in 1886 door bisschop Bottemanne ingewijd.
De Prins Hendrikstraat met de oude katholieke kerk. Foto: Gemeentearchief/Stichting Oud Alphen.
Het project ‘De Heerlijkheid van Alfen’ ontstaat in samenwerking met Eva IJsveld, PRAE archeologie & educatie, de Historische Vereniging Alphen aan den Rijn, Stichting Het Cultuurpalet en Cultuurcentrum Parkvilla en wordt financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van de Provincie Zuid-Holland subsidieregeling publieksbereik archeologie en de gemeente Alphen aan den Rijn.
Dit is deel 2 in de artikelreeks 'De Heerlijkheid van Alfen'. Lees hier alle artikelen. Meer weten over de geschiedenis van de Romeinen? Lees hier alle artikelen van Eveline Verhoeven.