De Romeinse limesweg ligt nog altijd onder de grond
Gemeente Alphen aan den Rijn heeft veel Romeinse voorwerpen opgegraven. Er is echter geen enkele ruïne te zien. Maar, er is wel een Romeinse weg die onder de grond nog altijd gewoon bestaat. Het is deze limesweg die langs de Oude Rijn regelmatig tevoorschijn komt als er aan een modern bouwproject wordt begonnen.
Als je denkt aan cultuurhistorie, is het niet meteen een straatweg die op je netvlies verschijnt. Toch is de Romeinse limesweg een voorbeeld van belangrijke cultuurhistorische infrastructuur. De weg is op, of liever onder, Nederlands grondgebied te volgen van pakweg Nijmegen tot Katwijk. De limesweg loopt in onze regio langs de zuidelijke oever van de in de Romeinse tijd belangrijkste Rijnarm, de Oude Rijn.
Het woord limes betekent grenspad. En dat is letterlijk wat deze Romeinse weg is: een pad langs de grens. Daarom ligt de weg op de zuidelijke oever van de grensrivier. Aan deze zijde wonen de beschaafde Romeinen. Aan de overkant begint het gebied van de Germaanse barbaren.
Weg langs de rivier
Althans, dat is de simpele uitleg. De Romeinse werkelijkheid is veel ingewikkelder. Een Romeinse grens is geen Berlijnse muur en er zijn vriendschaps- en handelsverdragen met de bewoners aan de noordkant van de grote grensrivier. De Rijn is een grote transportader en wordt al tientallen jaren door het Romeinse leger gebruikt als de Limesforten, de castella, vanaf het jaar 40 langs de rivier worden gebouwd. Het duurt tot aan het einde van de eerste eeuw eer een doorgaande weg langs de rivier wordt aangelegd.
Onder het maaiveld
De Limesweg loopt dwars door de moderne gemeente Alphen aan den Rijn: van Zwammerdam in het oosten tot aan Groenendijk in het westen. Vanuit Zwammerdam is enige tientallen jaren geleden, in het kader van een Belvedereproject, naar de Romeinse weg gezocht. Met gps en een peilstok bleek het mogelijk om de weg te vinden, want deze ligt nog steeds onder het maaiveld. Het tracé is enige kilometers gevolgd, dwars door de weilanden.
Op de zuidelijke oever
Tijdens allerlei bouwwerkzaamheden op de zuidelijke oevers van de Oude Rijn komt de Romeinse weg ook tevoorschijn. Soms wordt een grote vondst gedaan, zoals een tempel in het Westvaartpark in Hazerswoude-Rijndijk. Daar is ook de limesweg compleet met een moerasbrug over een kreek gevonden. En, heel bijzonder, een Romeinse mijlpaal.
Historie
In het natte grensgebied van het Romeinse Rijk zijn vooral de grote rivieren belangrijke transportroutes. Wegen worden pas aangelegd als dit ‘nuttig’ is. Een weg leidt niet altijd naar Rome, maar vaak wel van A naar B.
Voordat keizer Claudius de Rijn als grens aanwijst, zijn er al een kleine eeuw Romeinen actief. De Rijn is dan gewoon een goede transportroute binnen een veilig gebied. Er is ook geen vaste grens en de Romeinen hebben allerlei verdragen met bevriende Germaanse groepen.
Pas als Claudius de grens vanaf 47 voorziet van een militaire linie, worden ook wegen interessant. Eerst gaat het om eenvoudige meestal lokale paden, zandpaden of knuppelpaden. Rond het jaar 85 worden her en der ‘echte’ wegen aangelegd.
Daarna is er twee keer een groot wegenbouwproject. De eerste keer op bevel van keizer Trajanus, rond het jaar 100, die een doorgaande weg wil. En vervolgens op bevel van keizer Hadrianus, die vanaf 125 een degelijke rijksstraatweg laat aanleggen.
Beschoeide agger
De limesweg van Hadrianus wordt op verschillende manieren gebouwd door een technische eenheid van het Romeinse leger, afhankelijk van de ondergrond. Het overgrote weggedeelte is ongeveer 5 meter breed. De fundering wordt gestort in een forse eikenhouten bekisting, zodat de planken beschoeiingen en de taluds goed bij elkaar worden gehouden. De weg is als een dijk aangelegd die aanzienlijk hoger ligt dan het landschap. Zo’n wegconstructie heet beschoeide agger. Op een aantal erg zompige plekken en om kleine veenriviertjes en kreken te passeren, zijn moerasbruggen aangelegd.
Aarden baan
In de smalle corridor tussen de Hollandse veengebieden is de weg her en der eenvoudiger aangelegd. Hier loopt de weg soms over zanderige oeverwallen die een stevige ondergrond bieden. Dan bestaat de weg uit een fundering van aangestampte aarde met aan beide zijden greppels en grind of schelpen als bovenlaag. Een dijkconstructie is niet nodig. In de omgeving van Nigrum Pullum, het Romeinse fort in Zwammerdam, is de weg zo’n aarden baan.
Reparaties
Na de grote reconstructie vanaf 125 wordt de limesweg veel intensiever gebruikt dan voorheen. De weg volgt meestal een tracé vlak langs de rivier. Daarom heeft de rivier een beschoeiing en vaak ook een kade. Deze moet net als de weg vaak worden gerepareerd. De Rijn stroomt namelijk regelmatig over de oeverwallen de riviervlakte op.
Bocht afsnijden
In de castella Nigrum Pullum (Zwammerdam) en Albaniana (Alphen-Stad) loopt een hoofdweg dwars door het fort. Deze weg loopt parallel aan de rivier en sluit aan op de limesweg als deze eenmaal is aangelegd. De weg wordt zo recht mogelijk aangelegd. Daarom snijdt de weg regelmatig een bocht in de rivier af.
Aan de noordkant van Albaniana splitst de weg in twee delen. Het lokale weggedeelte volgt een grote bocht in de rivier. Deze route is tegenwoordig Wilhelminalaan, Emmalaan en Hoorn. De grote limesweg buigt af naar het westen en snijdt deze bocht af. Daarom loopt de weg hier soms door moerassig gebied. Bij het Oog van Koudekerk komen de weggedeelten samen en de limesweg vervolgt de route naar Matilo (Leiden), het volgende castellum langs de doorgaande limesweg.
Op de foto’s:
Veel weggedeelten van de Romeinse limesweg zijn een beschoeide agger
De limesweg loopt door castellum Albaniana en splitst aan de noordkant van het castellum in twee routes
Over alles in dit artikel en over het Romeinse verleden van gemeente Alphen aan den Rijn is meer te lezen (en te zien) op www.RomeinsAlphen.nl
