Eureka-momenten in de Romeinse geschiedenis (deel 2)

Eveline Verhoeve

Oktober was de maand van de geschiedenis en het thema in 2023 is Eureka! In dit artikel een tweede kleine bloemlezing van wat ‘onze’ Romeinen hier hebben betekend en achtergelaten. 

Hoe een opstand een leger verandert

Rond de Bataafse Opstand hangt een zweem van heldendom. De rauwe werkelijkheid is er een van onrust, samenzwering, verraad, bloed en brand. En van grensbewoners die gebruikmaken van de omstandigheden. Na de Bataafse Opstand mogen lokale rekruten nooit meer in de buurt van hun ‘vaderland’ dienen.

Cohors VI Breucorum

Het enige cohort Romeinse hulptroepen waarvan zeker is dat zij het Alphense castellum Albaniana bemanden is Cohors VI Breucorum. Dit is vooral bekend door vondsten van scherven met een stempel in het Alphense centrumgebied.

Wonen in een castellum

Hoewel beide Alphense castella grote complexen zijn in een vrijwel leeg veengebied, is binnen de muren de ruimte per persoon beperkt. Mensen slapen, eten en werken hier. Het is er druk en vooral vol.

Frisii of Cananefaten

De uitdaging met de lokale boeren is dat het Frisii of Cananefaten zijn. Waarschijnlijk is het gewoon één volk. In ieder geval zijn het Germanen. Ze bewonen de oeverwallen van de Rijn en houden hun rundvee op de riviervlakte.

Van homestead naar productieboerderij

Als de Romeinen besluiten om een militaire linie langs de Rijn aan te leggen, wonen hier Frisii in kleine zelfvoorzienende boerderijen. Nadat de Romeinen zich hier vestigen, leveren de boeren vooral runderen aan de bewoners van de castella Albaniana en Nigrum Pullum. De kleine hoeven worden dan grotere productiebedrijven.

Burgers in de vicus

Na de Bataafse Opstand worden de castella langs de Rijn opnieuw gebouwd en er worden buitenlandse cohorten met hulptroepen gestationeerd. Zij nemen een gevolg van ambachtslieden, handelaren, vrouwen, kinderen en slaven mee. Deze burgers bouwen een vicus, oftewel een kampdorp.

Geschenken voor de goden

De Romeinse manier van omgaan met hun goden, en die van anderen, is simpel en direct. Je zegt wat je wilt, je geeft een offer als aanmoedigingscadeautje en je belooft een votiefsteen of houten tabula ansata als de god of godin je verzoek inwilligt.

Gallo-Romeinse tempel

In de noordwestelijke provincies is een Gallo-Romeinse tempel gebruikelijk. De tempel bestaat uit een afgesloten terrein met een klein tempelhuis voor de god of godin. Voor het tempelhuis staat het altaar. De gelovigen verzamelen op het terrein en de priesters of priesteressen offeren en raadplegen de goden.

Een kleurrijke wereld

Een kenmerk van de Romeinse cultuur is de kleur. Die is onder meer te zien in kleding, in architectuur, op schilderijen en op beeldhouwwerken. Anders dan eeuwenlang is gedacht, zijn Romeinse architectuur en beelden helemaal niet wit. Alles is beschilderd in expressieve heldere kleuren.

Het romeinse badhuis

Naast een poort van castellum Albaniana en naast een poort van castellum Nigrum Pullum staat een badhuis. Een badhuis of een thermen is gebruikelijk bij een castellum. Zowel de soldaten als de burgers in de vicus maken gebruik van het badhuis, dat zijn in totaal ongeveer duizend badgasten.

Lekker badderen of…

Proper en sociaal, zo zien Romeinen een tochtje naar het badhuis. Het is normaal om zo vaak mogelijk naar de thermen te gaan. De badcultuur is voor de Romeinen de gewoonste zaak van de wereld. Maar, zij gebruiken geen water en zeep. Romeinen reinigen zichzelf met olijfolie en een strigilis oftewel een huidschraper.

De maquette op het Rijnplein

Op het Alphense Rijnplein staat een bronzen maquette van het eerste houten castellum Albaniana. De maquette is een reconstructie van het Romeinse militaire fort dat in het Alphense centrumgebied heeft gestaan. Archeoloog Julia Chorus heeft de reconstructie uitgedacht, vervolgens is het model door kunstenaar Marc van de Aa gemaakt.

Kruiden, vruchten en olijfolie

Tot de nieuwigheden, die de Romeinse overheersers naar de delta van de Rijn brengen, behoren verschillende soorten voedsel. Olijfolie, garum, verschillende kruiden en vruchten. En bijvoorbeeld kippen die door de Romeinen worden verspreid.

Het stenen fort

Op een zeker moment na het jaar 160, wordt het houten castellum Albaniana vervangen door een stenen castellum. Dit gebeurt met een combinatie van baksteen, tufsteen en kalksteen. De zuidelijke poort was behoorlijk imposant. Behalve een bouwinscriptie zijn ook stenen sierlijsten, een nis en halfzuilen door archeologen tussen het begraven bouwpuin gevonden.

Als de Romeinen vertrekken

Het lijkt een gemakkelijke conclusie: op een dag vertrekt het Romeinse leger. Wat het erg ongemakkelijk maakt, is dat er geen peil op te trekken is welke dag dat dan is. Over het algemeen wordt aangenomen dat het Romeinse leger de Limes tussen Nijmegen en Katwijk rond 270-275 verlaat. In Albaniana zijn er tot het jaar 225 sporen van gebouwen en er zijn vondsten.

Hoe we weten wat we weten

Archeologen vinden tijdens opgravingen resten en sporen en moeten daar dan chocola van maken. Hoe doen ze dat? Dat gaat op basis van ervaring en onderzoek én omdat alles goed wordt gedocumenteerd. Bovendien wordt grif gebruikgemaakt van kennis uit andere disciplines zoals klassieke teksten, geschiedenis, bouwhistorie, geologie en technieken als microscopisch onderzoek, determinering en andere dateringsmethoden.

Romeinse details of de hoofdlijn

Het verhaal van een Romeins castellum met een bijbehorend dorp plus een enkele boerenhoeve is niet eenvoudig om te vertellen. Er is namelijk meer niet bekend dan dat er wel bekend is. Daarom vertel je vaak alleen de hoofdlijnen en laat je de details achterwege. De uitdaging hierbij is dat een verhaal ook té eenvoudig kan worden en dan niet langer klopt met de werkelijkheid.

Foto boven: de maquette van het eerste Albaniana op het Rijnplein gezien vanaf de zuidkant van het castellum
Foto onder: een deel van de poortsteen van het derde castellum Albaniana met de bouwinscriptie te zien in het Romeins Museum

Meer over het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn is te vinden op www.RomeinsAlphen.nl / kies een term in de zoekfunctie. De hele maand oktober is dagelijks een nieuw artikel geplaatst op de facebookpagina van Romeins Alphen.

Het thema van de Maand van de Geschiedenis 2023 = Eureka!
Uitvinders, uitvindingen, boeken, bijzondere mensen en beroepen. Allemaal gedreven door geschiedenis. Lees meer op www.maandvandegeschiedenis.nl

Eureka-momenten deel 2 bouwinscriptie.jpg

 

Meer nieuws

Advertorial Kinderopvang vandaag 09:02

Nieuw werk-leertraject bij Junis Kinderopvang: behaal twee diploma's tegelijk

Junis Kinderopvang biedt een unieke kans aan! In samenwerking met mboRijnland start Junis in november 2025 een nieuwe opleiding die de diploma's Gespecialiseerd Pedagogisch Medewerker niveau 4 en Buurtsportcoach (Sport en Bewegen) combineert. In slechts 2,5 jaar behaal je twee diploma's terwijl je werkt op één van de kinderopvanglocaties van Junis.

Overige gisteren 16:00

Netwerkbijeenkomst ‘Samen op weg naar werk’

Op dinsdag 27 mei organiseert WerkVinden Alphen een netwerkbijeenkomst onder de titel ‘Samen op weg naar werk’. De bijeenkomst is van 10:00 tot 12:00 uur in bibliotheek Rijn en Venen.

Sport gisteren 11:30

Alphense honkballer Finn (12) geselecteerd voor EK onder 12

De 12-jarige Finn uit Alphen aan den Rijn mag deze zomer het shirt van het Nederlands honkbalteam onder 12 aantrekken op het Europees Kampioenschap in Tsjechië. Een droom die uitkomt voor de jonge sporter, die zijn eerste honkbalstappen zette bij de Alphians en inmiddels speelt bij Hoofddorp Pioniers. Maar om daadwerkelijk te kunnen schitteren op het EK, is Finn – net als zijn teamgenoten – hard op zoek naar sponsoren.

Advertorial Horeca gisteren 09:17

Snackbar De Haven zoekt een nieuwe collega: Word jij het nieuwe gezicht van deze gezellige ontmoetingsplek?

In het hart van Alphen aan den Rijn vind je Snackbar De Haven, een plek waar niet alleen de friet en snacks geliefd zijn, maar vooral de warme sfeer en het vertrouwde gevoel. Sinds Sjaak Schijff een jaar geleden het stokje overnam, is de snackbar uitgegroeid tot een echte ontmoetingsplek voor buurtbewoners, medewerkers van nabijgelegen bedrijven en vaste koffiedrinkers.

Overige 17 mei 2025 15:55

Alphen aan den Rijn hijst regenboog- en transgendervlag op IDAHOBIT

Alphen aan den Rijn laat vandaag, op 17 mei, opnieuw zien hoe belangrijk inclusiviteit en acceptatie zijn. Op de Internationale Dag tegen Homo-, Lesbo-, Bi-, Trans- en Interseksefobie (IDAHOBIT) vraagt de gemeente aandacht voor gelijke rechten en zichtbaarheid van de lhbtiqa+-gemeenschap.