Eureka-momenten in de Romeinse geschiedenis (deel 2)
Oktober was de maand van de geschiedenis en het thema in 2023 is Eureka! In dit artikel een tweede kleine bloemlezing van wat ‘onze’ Romeinen hier hebben betekend en achtergelaten.
Hoe een opstand een leger verandert
Rond de Bataafse Opstand hangt een zweem van heldendom. De rauwe werkelijkheid is er een van onrust, samenzwering, verraad, bloed en brand. En van grensbewoners die gebruikmaken van de omstandigheden. Na de Bataafse Opstand mogen lokale rekruten nooit meer in de buurt van hun ‘vaderland’ dienen.
Cohors VI Breucorum
Het enige cohort Romeinse hulptroepen waarvan zeker is dat zij het Alphense castellum Albaniana bemanden is Cohors VI Breucorum. Dit is vooral bekend door vondsten van scherven met een stempel in het Alphense centrumgebied.
Wonen in een castellum
Hoewel beide Alphense castella grote complexen zijn in een vrijwel leeg veengebied, is binnen de muren de ruimte per persoon beperkt. Mensen slapen, eten en werken hier. Het is er druk en vooral vol.
Frisii of Cananefaten
De uitdaging met de lokale boeren is dat het Frisii of Cananefaten zijn. Waarschijnlijk is het gewoon één volk. In ieder geval zijn het Germanen. Ze bewonen de oeverwallen van de Rijn en houden hun rundvee op de riviervlakte.
Van homestead naar productieboerderij
Als de Romeinen besluiten om een militaire linie langs de Rijn aan te leggen, wonen hier Frisii in kleine zelfvoorzienende boerderijen. Nadat de Romeinen zich hier vestigen, leveren de boeren vooral runderen aan de bewoners van de castella Albaniana en Nigrum Pullum. De kleine hoeven worden dan grotere productiebedrijven.
Burgers in de vicus
Na de Bataafse Opstand worden de castella langs de Rijn opnieuw gebouwd en er worden buitenlandse cohorten met hulptroepen gestationeerd. Zij nemen een gevolg van ambachtslieden, handelaren, vrouwen, kinderen en slaven mee. Deze burgers bouwen een vicus, oftewel een kampdorp.
Geschenken voor de goden
De Romeinse manier van omgaan met hun goden, en die van anderen, is simpel en direct. Je zegt wat je wilt, je geeft een offer als aanmoedigingscadeautje en je belooft een votiefsteen of houten tabula ansata als de god of godin je verzoek inwilligt.
Gallo-Romeinse tempel
In de noordwestelijke provincies is een Gallo-Romeinse tempel gebruikelijk. De tempel bestaat uit een afgesloten terrein met een klein tempelhuis voor de god of godin. Voor het tempelhuis staat het altaar. De gelovigen verzamelen op het terrein en de priesters of priesteressen offeren en raadplegen de goden.
Een kleurrijke wereld
Een kenmerk van de Romeinse cultuur is de kleur. Die is onder meer te zien in kleding, in architectuur, op schilderijen en op beeldhouwwerken. Anders dan eeuwenlang is gedacht, zijn Romeinse architectuur en beelden helemaal niet wit. Alles is beschilderd in expressieve heldere kleuren.
Het romeinse badhuis
Naast een poort van castellum Albaniana en naast een poort van castellum Nigrum Pullum staat een badhuis. Een badhuis of een thermen is gebruikelijk bij een castellum. Zowel de soldaten als de burgers in de vicus maken gebruik van het badhuis, dat zijn in totaal ongeveer duizend badgasten.
Lekker badderen of…
Proper en sociaal, zo zien Romeinen een tochtje naar het badhuis. Het is normaal om zo vaak mogelijk naar de thermen te gaan. De badcultuur is voor de Romeinen de gewoonste zaak van de wereld. Maar, zij gebruiken geen water en zeep. Romeinen reinigen zichzelf met olijfolie en een strigilis oftewel een huidschraper.
De maquette op het Rijnplein
Op het Alphense Rijnplein staat een bronzen maquette van het eerste houten castellum Albaniana. De maquette is een reconstructie van het Romeinse militaire fort dat in het Alphense centrumgebied heeft gestaan. Archeoloog Julia Chorus heeft de reconstructie uitgedacht, vervolgens is het model door kunstenaar Marc van de Aa gemaakt.
Kruiden, vruchten en olijfolie
Tot de nieuwigheden, die de Romeinse overheersers naar de delta van de Rijn brengen, behoren verschillende soorten voedsel. Olijfolie, garum, verschillende kruiden en vruchten. En bijvoorbeeld kippen die door de Romeinen worden verspreid.
Het stenen fort
Op een zeker moment na het jaar 160, wordt het houten castellum Albaniana vervangen door een stenen castellum. Dit gebeurt met een combinatie van baksteen, tufsteen en kalksteen. De zuidelijke poort was behoorlijk imposant. Behalve een bouwinscriptie zijn ook stenen sierlijsten, een nis en halfzuilen door archeologen tussen het begraven bouwpuin gevonden.
Als de Romeinen vertrekken
Het lijkt een gemakkelijke conclusie: op een dag vertrekt het Romeinse leger. Wat het erg ongemakkelijk maakt, is dat er geen peil op te trekken is welke dag dat dan is. Over het algemeen wordt aangenomen dat het Romeinse leger de Limes tussen Nijmegen en Katwijk rond 270-275 verlaat. In Albaniana zijn er tot het jaar 225 sporen van gebouwen en er zijn vondsten.
Hoe we weten wat we weten
Archeologen vinden tijdens opgravingen resten en sporen en moeten daar dan chocola van maken. Hoe doen ze dat? Dat gaat op basis van ervaring en onderzoek én omdat alles goed wordt gedocumenteerd. Bovendien wordt grif gebruikgemaakt van kennis uit andere disciplines zoals klassieke teksten, geschiedenis, bouwhistorie, geologie en technieken als microscopisch onderzoek, determinering en andere dateringsmethoden.
Romeinse details of de hoofdlijn
Het verhaal van een Romeins castellum met een bijbehorend dorp plus een enkele boerenhoeve is niet eenvoudig om te vertellen. Er is namelijk meer niet bekend dan dat er wel bekend is. Daarom vertel je vaak alleen de hoofdlijnen en laat je de details achterwege. De uitdaging hierbij is dat een verhaal ook té eenvoudig kan worden en dan niet langer klopt met de werkelijkheid.
Foto boven: de maquette van het eerste Albaniana op het Rijnplein gezien vanaf de zuidkant van het castellum
Foto onder: een deel van de poortsteen van het derde castellum Albaniana met de bouwinscriptie te zien in het Romeins Museum
Meer over het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn is te vinden op www.RomeinsAlphen.nl / kies een term in de zoekfunctie. De hele maand oktober is dagelijks een nieuw artikel geplaatst op de facebookpagina van Romeins Alphen.
Het thema van de Maand van de Geschiedenis 2023 = Eureka!
Uitvinders, uitvindingen, boeken, bijzondere mensen en beroepen. Allemaal gedreven door geschiedenis. Lees meer op www.maandvandegeschiedenis.nl
