Rond het Alphense castellum lag vanaf het prille begin een omwalling. Deze werd snel aangelegd, zodat de legionairs binnen de muren aan de gebouwen in het fort konden werken. De omwalling bestond uit een houten bekisting gevuld met aarde en hierop een loopgang.
In het Romeinse leger waren net als in het moderne leger, dat overigens op Romeinse leest is geschoeid, rangen en standen. Er waren ook veel verschillende functies. Een eervolle was die van standaarddrager. De standaards werden zelfs in een eigen heiligdom bewaard.
Toen het Alphense fort Albaniana in de eerste eeuw werd gebouwd, werd de kuststreek bewoond door de stam der Cananefaten. Meer landinwaarts langs de Rijn woonden de Bataven. De stammen waren verwant.
De wereld zag er in de Romeinse tijd heel anders uit dan nu. Dat kwam niet alleen door de Romeinen die heersten over West-, Midden- en Zuid-Europa, het Midden-Oosten en de Afrikaanse kuststreken. Het kwam ook door het klimaat.
Het Romeinse castellum Albaniana was een klein grensfort. Net als alle andere forten was ook het Alphense fort een magneet voor handelaren en ambachtslieden. Zij woonden in de vicus, het kampdorp. Daar woonden trouwens ook vrouwen en kinderen van de legionairs.
De Romeinen heersten ruwweg van halverwege de eerste tot het eind van de derde eeuw in ons natte kikkerlandje. Net als de inheemse bevolking aanbaden de Romeinen veel goden en godinnen. Een ervan was Nehalennia, beschermvrouwe van reizigers in het Noordzeegebied.
De Romeinse soldaten in het Alphense castellum Albaniana waren natuurlijk goed bewapend. Zij hadden een zwaard, een dolk en een werpspeer of een speer. Van al deze wapens zijn onderdelen opgegraven. Er zijn opmerkelijk veel speerpunten gevonden, maar liefst 58 stuks.
Een belangrijk uitrustingsstuk van een Romeinse soldaat is de helm. Na de lorica segmentata, het platenpantser, is de helm waarschijnlijk een van de meest herkenbare onderdelen van het uniform. De helm is net als het pantser gemaakt van ijzer met bronzen onderdelen.
De Romeinse soldaten hadden allemaal een pantser. De meesten droegen in de tijd van het Alphense castellum Albaniana een lorica segmentata, een pantser bestaand uit ijzeren platen. Een enkeling droeg een lorica hamata, een pantser bestaand uit ijzeren ringen.
De Romeinse forten Albaniana en Nigrum Pullum waren geenszins de enige castella langs de Romeinse grens. Vanaf Nijmegen richting zee stonden enige tientallen forten langs de rivier. Tussen de verschillende forten waren wachttorens gebouwd.
Net als tegenwoordig werd door de Romeinen van alles vastgelegd op schrift. Dat kon op verschillende manieren. Papier was er nog niet, maar papyrus en hout waren er wel. Zowel op kleine houten blaadjes als op papyrusvellen werd geschreven met inkt.
Buiten de muren van het Romeinse castellum in het Alphense Stadshart lag een badhuis. Dit stenen badhuis is aan het eind van de tweede of het begin van de derde eeuw gebouwd, dus rond het jaar 200. De resten liggen onder het voormalige CBK-gebouw naast de Adventskerk.
Er is best veel bekend over het leven van de Romeinen die in het Alphense castellum Albaniana leefden. Dat komt omdat het fort compleet is opgegraven en er meer dan genoeg vondsten zijn gedaan: sporen, bouwmateriaal en afval. Daarom is bijvoorbeeld ook bekend hoe oud het fort was.
Toen het Romeinse leger kwam, was er niets. Enkel de delta van een grote rivier, de Rijn. Er waren moerassen, doorsneden door kreken, beken en riviertjes en er was bos op de hogere zandgronden. Alles wat de Romeinen nodig hadden, namen ze mee of ze moesten het zelf maken.
Het Romeinse leger was onderverdeeld in verschillende groepen. Naast de gewone Romeinse infanterie en cavalerie waren er ook huurlingen en er waren groepen niet-romeinen die in het Romeinse leger dienden.
Het Romeinse leger kwam weliswaar uit alle delen van het enorme Romeinse Rijk, maar de manier waarop de soldaten leefden lijkt overal op elkaar. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het voedsel dat zij aten.
Bij elk Romeins legioen hoorde een aantal technische en administratieve diensten. Zo ook een medische staf. Deze bestond uit artsen, chirurgen en verpleegkundigen. De legerarts werd in goed Latijn medicus militaris genoemd.
Het Romeinse leger was bij lange na niet zo Romeins als de term doet vermoeden. Zo was de beste cavalerie van het Rijk de Bataafse. De Romeinse soldaten kwamen uit alle uithoeken van het Rijk en werkten zij aan zij met hulptroepen.
De Tabula Peutingeriana is een middeleeuwse landkaart, nagetekend van Romeinse kaarten uit de derde en vierde eeuw. Op de landkaart staat het hele Romeinse Rijk zoals het was aan het eind van de vierde eeuw, circa 400 na christus, compleet met de Limes en Mare Nostrum.
Het Romeinse castellum in Alphen aan den Rijn, Albaniana, is gebouwd langs de oever van de rivier de Rijn. In de Romeinse tijd was de Oude Rijn de snelstromende hoofdstroom in de delta van de machtige rivier.
In de gemeente Alphen aan den Rijn zijn twee romeinse forten gebouwd. Het ene stond nabij de spoorlijn op het huidige terrein van Ipse de Bruggen in Zwammerdam. Het andere stond waar tegenwoordig de Julianastraat het Rijnplein kruist, midden in het Alphense stadshart.
'En bovendien nog afgezien van het gevaar van de ruige en onbekende zee wie zou Azië, Afrika of Italië verlaten en op zoek gaan naar Germanië? Het terrein is er woest. Het klimaat ruw. Het leven en landschap somber. Hier kom je alleen indien het je vaderland is.'