De Romeinse Limes had weliswaar meer het karakter van bewaking van een scheepsroute dan dat van een echte grens, toch waren er hier en daar schermutselingen. Regelrecht oorlog is het in de Rijndelta nooit geweest. De uitzondering was het jaar 69-70 toen de Bataafse Opstand hardhandig ingrijpen noodzakelijk maakte.
De Romeinen hadden een traditie in leer bewerken die tot op de dag van vandaag grotendeels hetzelfde is gebleven. Het leer werd gelooid en geverfd. Schoenen, laarzen en slippers waren kleurrijk, rijkelijk gedecoreerd en stevig.
Dat het Romeinse castellum Albaniana zeker geen onbelangrijk fort was, blijkt bijvoorbeeld uit de vondst van een kalkstenen plaat met inscriptie. Jammer genoeg is de helft van de plaat verdwenen. Maar: het is voldoende om de inscriptie te reconstrueren.
Het Romeinse fort in Alphen-Stad is gebouwd als onderdeel van de belangrijke transportader die de rivier de Rijn aan het begin van de jaartelling is. Het nabij gelegen fort in Zwammerdam hoort echter bij de aanleg van de grens van het Romeinse Rijk. Beide zijn onderdeel van deze Romeinse noordgrens.
Toen de Romeinen zich langs de Rijn vestigden, woonden in de omgeving boeren. Op de hoge delen in het kweldergebied stonden hun boerderijen en zij bewerkten het land en hielden vee. Visserij en jacht waren minder belangrijk dan voorheen.
Zoals een eeuw geleden in elk huishouden een kruis aan de muur hing, zo hadden de Romeinen een Lararium. Het Lararium was een huisaltaar. Het was gewijd aan de huisgoden, maar daar waren de Romeinen wel ruimhartig in.
Tijdens de bouw van Ipse de Bruggen in Zwammerdam zijn drie Romeinse vrachtschepen en drie Romeinse boomstamkano's gevonden. De grote transportschepen voeren over de Rijn met hun goederen. De boomstamkano's werden gebruikt door vissers.
De beroemde Schepen van Zwammerdam zijn de eerste transportschepen van dit type die teruggevonden zijn. De schepen lagen bijna tweeduizend jaar onder de grond. Met deze boten werd van alles over de rivier vervoerd: vracht en mensen.
De Romeinen in het leger waren natuurlijk geen watjes. Zij waren zwaar bewapend en goed getraind. Tijdens de trainingsuren werden posities en manoeuvres geoefend die in de strijd belangrijk waren. Het leger was er bepaald niet voor de show.
Wat hebben kippen nu met Romeinen te maken? Alles eigenlijk. Voordat de Romeinen in ons kikkerlandje verbleven, waren er hier geen kippen. Ook geen konijnen. En geen fazanten. De kip is inheems in Azië en kwam met de Romeinen naar het Europese noorden.
Mortarium? Wat is dat nou weer? Wel, een mortarium is het allerbelangrijkste keukengerei in een Romeinse huishouding. En in een Romeins restaurant, café, bar, etenskraam of -stalletje. In zo’n wrijfschaal worden specerijen, kruiden, groenten, vis en vlees gestampt en gemalen.
Romeins voedsel lijkt op dat van ons. Ook de manier om voedsel te bereiden lijkt op die van ons. Eigenlijk is het natuurlijk andersom. Dus het bereiden gaat net als toen nog steeds in een oven, op het vuur en in een pan. Al koken wij niet meer in een bronzen steelpan.
De Bataafse Opstand is heel bekend uit de schoolboekjes. Dat tijdens deze opstand ook in Albaniana, het Romeinse Alphen aan den Rijn, werd huisgehouden is een stuk minder bekend. Maar helaas, het Alphense fort brandde tot de grond toe af.
In het Romeinse leger zelf was geen plaats voor vrouwen. Zij konden niet 'in dienst' en dat gebeurde dus ook niet. Maar, de mannen in het leger hadden vaak wel degelijk een gezin en zij kwamen genoeg vrouwen tegen in de vicus.
De Romeinse cavalerie bestaat vooral uit troepen die niet ‘echt’ Romeins zijn en die vooral niet in de buurt van hun thuisland zijn gestationeerd. Zo zijn de Bataafse en Cananefaatse ruiters onder meer gelegerd bij de Muur van Hadrianus.
Onder een bepantsering draagt elke soldaat een tunica. Oneerbiedig gezegd: een ruimvallende jurk die boven de knie eindigt. Elke burger en elke slaaf draagt ook een tunica. Net als alle vrouwen. De kleurrijke Romeinse tunica’s worden meestal gemaakt van wol en ook wel van linnen.
Rond het Alphense castellum lag vanaf het prille begin een omwalling. Deze werd snel aangelegd, zodat de legionairs binnen de muren aan de gebouwen in het fort konden werken. De omwalling bestond uit een houten bekisting gevuld met aarde en hierop een loopgang.
In het Romeinse leger waren net als in het moderne leger, dat overigens op Romeinse leest is geschoeid, rangen en standen. Er waren ook veel verschillende functies. Een eervolle was die van standaarddrager. De standaards werden zelfs in een eigen heiligdom bewaard.
Toen het Alphense fort Albaniana in de eerste eeuw werd gebouwd, werd de kuststreek bewoond door de stam der Cananefaten. Meer landinwaarts langs de Rijn woonden de Bataven. De stammen waren verwant.
De wereld zag er in de Romeinse tijd heel anders uit dan nu. Dat kwam niet alleen door de Romeinen die heersten over West-, Midden- en Zuid-Europa, het Midden-Oosten en de Afrikaanse kuststreken. Het kwam ook door het klimaat.
Het Romeinse castellum Albaniana was een klein grensfort. Net als alle andere forten was ook het Alphense fort een magneet voor handelaren en ambachtslieden. Zij woonden in de vicus, het kampdorp. Daar woonden trouwens ook vrouwen en kinderen van de legionairs.
De Romeinen heersten ruwweg van halverwege de eerste tot het eind van de derde eeuw in ons natte kikkerlandje. Net als de inheemse bevolking aanbaden de Romeinen veel goden en godinnen. Een ervan was Nehalennia, beschermvrouwe van reizigers in het Noordzeegebied.
De Romeinse soldaten in het Alphense castellum Albaniana waren natuurlijk goed bewapend. Zij hadden een zwaard, een dolk en een werpspeer of een speer. Van al deze wapens zijn onderdelen opgegraven. Er zijn opmerkelijk veel speerpunten gevonden, maar liefst 58 stuks.
Een belangrijk uitrustingsstuk van een Romeinse soldaat is de helm. Na de lorica segmentata, het platenpantser, is de helm waarschijnlijk een van de meest herkenbare onderdelen van het uniform. De helm is net als het pantser gemaakt van ijzer met bronzen onderdelen.