Binnen de 14 km Romeinse grens in de gemeente Alphen aan den Rijn is er soms een kans op een archeologische opgraving. Meestal heeft dat te maken met geplande bouwwerkzaamheden. In de maand september is daarom een stukje van het Romeinse castellum in Zwammerdam blootgelegd. Woensdag 27 september is er een open dag op het opgravingsterrein.
Als het Romeinse leger de locatie voor castellum Albaniana bepaalt, is er in de wijde omtrek nauwelijks bewoning. In het smalle bewoonbare gebied langs de Oude Rijn staat een enkele boerenhoeve. Een eeuw later is het castellum gevuld met soldaten en wonen er rondom burgers in een bloeiende vicus.
Waarom hebben de Romeinen in Alphen aan den Rijn een castellum gebouwd? Wat doet het Romeinse leger hier en wie wonen hier nog meer een kleine tweeduizend jaar geleden? De antwoorden op deze en andere vragen komen zondag 3 september aan de orde in Bibliotheek Rijn en Venen aan de Aarkade.
Is er een verband tussen een beroemd Romeins legioen en een castellum in een uithoek van het Romeinse Rijk? Nee, niet rechtstreeks. Maar indirect zijn er best lijntjes te trekken. Legio II Augusta is een van de vier legioenen die Britannia veroveren in 43 en Albaniana is een van de Romeinse forten die vanaf 41 speciaal met datzelfde doel langs de Rijn is gebouwd.
Er staan geen fraaie stenen Romeinse ruïnes in het Alphense Stadshart. Toch is er veel bekend over, vooral het eerste, Romeinse castellum Albaniana. Dat komt omdat er genoeg houten onderdelen zijn gevonden in de natte bodem om goede reconstructies te maken.
Het Alphense castellum is door de Romeinen recht tegenover de monding van de Aar gebouwd. Deze veenrivier verbindt het moerassige achterland met de machtige Rijn. Vanuit Albaniana wordt zowel de scheepvaart over de brede Rijn beveiligd als de activiteit van de Frisii 'aan de overkant' bewaakt.
De Rijn ontspringt in Zwitserland en mondt niet ver voorbij Alphen aan den Rijn uit in de Noordzee. De bedding van de rivier verschuift in de loop van de millennia. Maar: bij Alphen-Stad ligt de rivier al sinds de Romeinse tijd op dezelfde plek.
Het Omloopkanaal in het Alphense stadshart is halverwege de zeventiende eeuw gegraven. Maar, het gedeelte tussen de brug van het Fossapad naar de Postkade en de Oude Rijn heeft een veel oudere geschiedenis. In de Romeinse tijd was hier namelijk ook al een geul.