In het Romeinse badhuis langs de weg naar de zuidelijke poort van het castellum Albaniana namen de soldaten een bad. Ook de bewoners rond het castellum konden hier gebruik van maken, het badhuis stond buiten de omwalling. Baden hield echter meer in dan je wassen, afdrogen en schoon weer naar buiten stappen.
Een mansio is een Romeinse herberg die reizigers onderdak biedt. Niet zomaar iedere reiziger trouwens. In principe is een mansio bestemd voor de postbestellers van de oudheid die hier hun paarden wisselen, gebruik maken van een verversing en overnachten.
Een van de standaardwapens van een Romeinse infanterie-eenheid is de scorpio. De pijlen zijn groot en hebben een behoorlijke vuurkracht. Een volwassen man wordt doorboord en ligt uitgeschakeld op de grond als hij wordt geraakt. Kortom, die pijlen zijn dodelijk.
Een vicus, oftewel een kampdorp, ontstaat al snel als de Romeinen ergens een nieuw castellum bouwen. In het kampdorp wonen en werken burgers. Veteranen, gezinnen van legionairs, handelaren, ambachtslieden en wie er verder ook maar denkt iets aan het Romeinse leger te kunnen verdienen.
Mooi woord: terra sigillata. Het is een bekend soort Romeins aardewerk. Steenrood en vaak voorzien van reliëfs in de wanden. Hoewel het relatief kostbaar is, is wel de helft van de aardewerk vondsten in het Romeinse fort in Alphen terra sigillata.
Tijdens opgravingen wordt van alles gevonden. In het natte Nederland zijn speciaal voorwerpen van hout interessant, omdat deze hier relatief goed bewaard zijn gebleven. Zo is een deel van een houten deur, of luik, aangetroffen. Het paneel is te zien in het Romeins Museum.
De basiseenheid voor het Romeinse leger is een centurie. Deze groep van tachtig mannen wordt geleid door de centurion en zijn assistent de optio. De centurion is de officier die de centurie leidt en de optio is wat we tegenwoordig een drilsergeant zouden noemen.
Als je de geschiedenisboekjes moet geloven, hadden Romeinse vrouwen niks te vertellen. Thuis niet waar de pater familias het voor het zeggen had. Buitenshuis evenmin want de vrouw stond achter de kookpot. Gelukkig hoeven we die boekjes niet te geloven: vrouwen waren ook gewoon zelfstandig aan het werk.
Amforen zijn grote kruiken met twee oren en een spits toelopende onderkant. Ze zijn voor de Romeinen heel belangrijk voor opslag en vervoer van vooral voedsel. In het Alphense stadshart zijn fragmenten opgegraven van een aantal verschillende typen amforen.
Een cape was een belangrijk kledingstuk voor de inwoners van de koude en gure Rijndelta. De cucullus was in de noordwestelijke streken van Europa een belangrijke dracht speciaal tijdens werkzaamheden op het land en voor wie onderweg was. Enerzijds als een losse capuchon en anderzijds als een beschermende cape.
Toen het Romeinse leger eenmaal langs de grensrivier ingeburgerd was, werd al snel duidelijk dat de Romeinse manier van leven ook in de grensstreken gewoon werd voortgezet. En dus werd langs de grens een Romeinse weg aangelegd, die gebruikt werd door het leger en de inwoners.
Het aardige van het Romeinse bouwen is dat er overal wel een standaard voor is. Zo zijn in principe alle castella op dezelfde manier gebouwd. In grote lijnen klopt dat ook wel. Er zijn twee elkaar kruisende hoofdwegen, een hoofdkwartier, de commandantswoning, een aantal barakken, een werkplaats en graanpakhuizen.
De Romeinse Limes had weliswaar meer het karakter van bewaking van een scheepsroute dan dat van een echte grens, toch waren er hier en daar schermutselingen. Regelrecht oorlog is het in de Rijndelta nooit geweest. De uitzondering was het jaar 69-70 toen de Bataafse Opstand hardhandig ingrijpen noodzakelijk maakte.
De Romeinen hadden een traditie in leer bewerken die tot op de dag van vandaag grotendeels hetzelfde is gebleven. Het leer werd gelooid en geverfd. Schoenen, laarzen en slippers waren kleurrijk, rijkelijk gedecoreerd en stevig.
Dat het Romeinse castellum Albaniana zeker geen onbelangrijk fort was, blijkt bijvoorbeeld uit de vondst van een kalkstenen plaat met inscriptie. Jammer genoeg is de helft van de plaat verdwenen. Maar: het is voldoende om de inscriptie te reconstrueren.
Het Romeinse fort in Alphen-Stad is gebouwd als onderdeel van de belangrijke transportader die de rivier de Rijn aan het begin van de jaartelling is. Het nabij gelegen fort in Zwammerdam hoort echter bij de aanleg van de grens van het Romeinse Rijk. Beide zijn onderdeel van deze Romeinse noordgrens.
Toen de Romeinen zich langs de Rijn vestigden, woonden in de omgeving boeren. Op de hoge delen in het kweldergebied stonden hun boerderijen en zij bewerkten het land en hielden vee. Visserij en jacht waren minder belangrijk dan voorheen.
Zoals een eeuw geleden in elk huishouden een kruis aan de muur hing, zo hadden de Romeinen een Lararium. Het Lararium was een huisaltaar. Het was gewijd aan de huisgoden, maar daar waren de Romeinen wel ruimhartig in.
Tijdens de bouw van Ipse de Bruggen in Zwammerdam zijn drie Romeinse vrachtschepen en drie Romeinse boomstamkano's gevonden. De grote transportschepen voeren over de Rijn met hun goederen. De boomstamkano's werden gebruikt door vissers.
De beroemde Schepen van Zwammerdam zijn de eerste transportschepen van dit type die teruggevonden zijn. De schepen lagen bijna tweeduizend jaar onder de grond. Met deze boten werd van alles over de rivier vervoerd: vracht en mensen.
De Romeinen in het leger waren natuurlijk geen watjes. Zij waren zwaar bewapend en goed getraind. Tijdens de trainingsuren werden posities en manoeuvres geoefend die in de strijd belangrijk waren. Het leger was er bepaald niet voor de show.
Wat hebben kippen nu met Romeinen te maken? Alles eigenlijk. Voordat de Romeinen in ons kikkerlandje verbleven, waren er hier geen kippen. Ook geen konijnen. En geen fazanten. De kip is inheems in Azië en kwam met de Romeinen naar het Europese noorden.
Mortarium? Wat is dat nou weer? Wel, een mortarium is het allerbelangrijkste keukengerei in een Romeinse huishouding. En in een Romeins restaurant, café, bar, etenskraam of -stalletje. In zo’n wrijfschaal worden specerijen, kruiden, groenten, vis en vlees gestampt en gemalen.
Romeins voedsel lijkt op dat van ons. Ook de manier om voedsel te bereiden lijkt op die van ons. Eigenlijk is het natuurlijk andersom. Dus het bereiden gaat net als toen nog steeds in een oven, op het vuur en in een pan. Al koken wij niet meer in een bronzen steelpan.