Oud Alphen: de fraaie buitenhuizen in de Hoorn
In de zeventiende en achttiende eeuw was er veel welvaart, wat ervoor zorgde dat mensen een fraai buitenhuis gingen bouwen. Alphen telde destijds meer dan veertig van zulke woningen, waarvan er negen in de Hoorn lagen.
De buitenhuizen die in de Hoorn lagen waren Amstelstein, De Goekoop, Hoogerwal, Klein Raadwijk, Langerode, Rust en Werk, Zorgrust, Zwanendrift, en nog een buitenplaats waarvan de naam onbekend is. Op onderstaande afbeeldingen zie je de locaties van de buitenhuizen.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Amstelstein
Buitenplaats Amstelstein lag tegenover de voormalige scheepswerf van Kempers. In 1724 was de buitenplaats in eigendom van Abr. Vermeulen. Mr. Jan Ploos was in 1744 eigenaar en hij heeft vermoedelijk de naam aan het landgoed gegeven. Hij overleed in 1770 en zijn vrouw in 1793. Cor Spruyt Gzn. was daar de eigenaar. De hekposten met daarop de naam Amstelstein hebben nog lange tijd aan de weg gestaan. Bij de laatste wegverbreding zijn ze verdwenen. In 1971 is de boerenwoning afgebroken.
Tekst loopt door onder de afbeelding
De Goekoop
In het begin van de achttiende eeuw was buitenplaats De Goekoop in eigendom van jonkheer Wilhelmus Franciscus Nooms, heer van Aarlanderveen. Nooms was innocent en stond onder curatele. Hij overleed vermoedelijk op zijn buitenplaats en werd in de Hervormde Kerk te Aarlanderveen op 13 januari 1731 begraven.
Door de curatoren werd de buitenplaats op 2 mei 1721 overgedragen aan Gerardus Franciscus de Rotte. Hij was pastoor in de parochie van 't Zwaantje, waar hij op 26 mei 1738 overleed. In 1748 en 1752 staat als eigenaar de heer De Rotte, in 1756 de heer mr. Franciscus Gerard Theodorus de Rotte, heer van Arckele en Melsenburgh, neef (oomzegger) van de pastoor en zoon van de Aarlanderveense doktor Hugo de Rotte en Catharina van der Laan. In 1780 werd als eigenaar Willem Cornelisz. Rijnsburger vermeld.
Hoogerwal
Buitenplaats Hoogerwal heeft gelegen aan de Hoorn ten oosten van de buitenplaats Langerode. Joost van Heemskerck, burgemeester van Leiden en lid van de Staten Generaal, was in 1712 en ook nog in 1724 eigenaar van de buitenplaats. Vanaf 1732 tot 1762 was de heer Nicolaas Tonis de eigenaar. De buitenplaats bestond toen uit een herenhuis, tuinmanshuis, paardenstal en er was ook een koepel aan de Rijn.
Johannes van Bergen van der Grijp koopt de buitenplaats Hogerwal voor 10.550 gulden van Jan Mattheus Winsser. Hij was als onderkoopman in dienst van de V.O.C. op het eiland Onrust geweest en veranderde de naam Hoogerwal in ‘Rust van Onrust’. De buitenplaats bestond toen onder meer uit een herenhuis, paardenstal, koetshuis, moes- en vruchtentuinen, en grote boomgaarden met een visvijver.
In de negentiende eeuw is de buitenplaats gesloopt en hebben de gronden een agrarische functie gekregen. Op de plek van de buitenplaats werd in 1902 een boerderij gebouwd. De eerste steen werd in 1902 gelegd door de eigenaar G.C. baron Snouckaert van Schauburg. De laatste pachters waren de gebroeders Kempen. Deze boerderij werd in 1975 afgebroken.
Klein Raadwijk
De buitenplaats ‘Klein Raadwijk’, gelegen aan de Hoorn in Alphen aan de Rijn, wordt ook wel ‘Raadwijk’ genoemd. Het huis is rond 1840 gebouwd. Vroeger had het huis een ruim uitzicht op de Rijn. Buitendijks was een grasveld met een koepeltje. Het verhaal gaat dat de koepel door een onderaardse gang verbonden was met het huis. Het koepeltje is in 1914 gesloopt.
Het huis heeft veel leeg gestaan. In de mobilisatietijd was er het hoofdkwartier van een detachement vestingartillerie gehuisvest. Voordat de huidige bewoner het huis betrok was het in gebruik als boerenwoning. Naast het huis bevindt zich het koetshuis, dat dateert uit het begin van de negentiende eeuw. Er zijn ook nog twee stallen die gebouwd zijn in de achttiende eeuw.
Langerode
Buitenplaats Langerode heeft gelegen aan de Alpherhoorn, vlak tegenover de scheiding van Oudshoorn en Koudekerk. In 1541 stond hier al een boerderij. In 1663 werd het verkocht aan Jan en Adriaan le Pla te Leiden, die hier waarschijnlijk een buitenplaats hebben gebouwd. In de daaropvolgende jaren heeft de buitenplaats diverse eigenaren gehad.
Toen de buitenplaats werd afgebroken kwam op dezelfde plaats een boerderij. Deze werd Langerode genoemd. De boerderij was in eigendom van de heer Dolk in Den Haag. Voor het laatst is het bewoond geweest door de familie Oskam. In het begin van de jaren ‘50 van de twintigste eeuw werd de boerderij afgebroken voor een afdeling van de Genie. In 1995 werd op die plek een gevangenis gebouwd.
Rust en Werk
Tegenwoordig vind je het restaurant van Van der Valk Avifauna op deze plek, maar rond 1755 heette het pand Rust en Werk. Bij het buitenhuis hoorde ook een pannenbakkerij en een steenbakkerij. De buitenplaats was toen een wit gepleisterd gebouw.
Over de weg bevond zich een moestuin, met een koepel aan de Rijn. Op de plaats van de koepel is later een huis gebouwd dat in de Tweede Wereldoorlog is gebombardeerd. Het huis is herbouwd en onder meer bewoond geweest door burgemeester Bruins Slot, die het de toepasselijke naam ’t Slot’ gaf. De moestuin heeft plaats moeten maken voor een grasveld.
Het huis is aan het eind van de negentiende eeuw vervangen door een nieuw gebouw, dat de naam Rhein-heim kreeg. Eén van de laatste bewoners was de heer Withof Keus, die het de naam Huis ten Rhijn gaf. Later kwam het in bezit van de heer G. van der Brink. Deze hoedenfabrikant maakte er in 1949 een vogelpark van. In 1956 komt het huis en het vogelpark in handen van M.C. van der Valk. Het buiten werd een wegrestaurant.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Zorgrust
Het huis werd in 1712 al genoemd. Advocaat Johan van Couwenhoven uit Rotterdam was toen de eigenaar. Hij zou in het huis blijven tot 1732. Jan Robijn werd daarna eigenaar van Zorgrust. Onder hem werd het huis ook vergroot. In 1762 is Zorgrust overgegaan op Maria van Lill. Twee jaar later bestond het bezit uit twee huizen, een flink stuk land, het herenhuis en een bouw huis met land. De laatst bekende eigenaar kreeg de woning in 1820 in bezit.
Ten westen van Zorgrust lag een buitenplaats waarvan de naam onbekend is. Omstreeks 1700 behoorde het aan de heer Van Papenbroek en vanaf 1821 was jonkheer Barend van Lokhorst de eigenaar.
Zwanendrift (of Swaenendrift)
Vermoedelijk heeft op de plaats van de buitenplaats het Huis te Leeuwen gestaan, het stamhuis van de familie Van Leeuwen. Wanneer het huis is verdwenen is niet bekend. De oudst vermelding Swanendrift is een verkoop te Leiden op 6 februari 1700. Adriana van Leeuwen, gehuwd met Bartholomeus Bosch, wordt dan eigenaresse.
In 1760 is de buitenplaats nog in bezit van haar zoon mr. Jan Bartholomeus Bosch. Het bezit, na het overlijden van de heer Bosch in 1760, wordt dan als volgt omschreven: “Heerenhuizinge, tuinmanshuismanswoning met deszelfs Barg, schuur en verdere getimmerten, bepooting en beplanting, mitsgaders 37 morgen 300 roeden zoo wei- als hooiland, van ouds genaamd ‘Swanendrift’, gelegen in den Alpherhoorn, strekkende uit den Rijn over den Hoogen Rijndijk tot aan de Burgoog.”
Enkele decennia later, als de buitenplaats wordt verkocht aan een drietal Leidse grondspeculanten, blijkt Zwanendrift flink te zijn uitgebreid. De buitenplaats verkeerde toen nog in volle glorie. Op een gedeelte van de grond werd de dakpannenfabriek Johan van Leeuwen gebouwd, met daarbij een aantal arbeidershuisjes. In de gevel van één van de huisjes kwam een gevelsteen met de naam Zwanendrift.
Verval
In de negentiende eeuw trad verval in bij de buitenplaatsen. De nodige gebouwen werden gesloopt. Soms kwamen er boerderijen voor in de plaats, soms ook fabrieken. Een bekend voorbeeld is Rust en Werk, het huidige Avifauna, dat een steen- en pannenbakkerij werd. Ook ontstonden er kleine buurtschappen rond de fabrieken zoals het Schippersbuurtje en de Gele buurt.
Bron: buitenplaatseninnederland.nl en kasteleninzuidholland.nl
Meer weten over het verleden van Alphen aan den Rijn? Lees alle artikelen van onze rubriek Oud Alphen.
