ROMEINEN Binnen de muren
Het aardige van het Romeinse bouwen is dat er overal wel een standaard voor is. Zo zijn in principe alle castella op dezelfde manier gebouwd. In grote lijnen klopt dat ook wel. Er zijn twee elkaar kruisende hoofdwegen, een hoofdkwartier, de commandantswoning, een aantal barakken, een werkplaats en graanpakhuizen.
Een standaard is er echter om doorbroken te worden. Zelfs in een zeer georganiseerd leger als het Romeinse. Het castellum in Alphen aan den Rijn is kleiner dan gebruikelijk, net als de meeste castella langs de Limes. Bovendien is het niet keurig rechthoekig, maar heeft het een trapeziumvorm. Waarschijnlijk noodgedwongen, door het terrein.
Omdat Albaniana aan de Rijn ligt en een haven voor de deur heeft, ligt de lange kant van het fort richting rivier. Gebruikelijk is dat de smalle kant van een fort richting vijand ligt. Nu is het begrip vijand in dit geval wel een groot woord, want het gaat hier om het bewaken van een belangrijke transportroute over het water.
Als je eenmaal de poort aan de zuidkant van het castellum bent gepasseerd, liggen aan de rechterkant tussen de weg en de rivier lange manschapsbarakken met op de kopse kant het verblijf van hun officier, de centurion. Drie rijen dik en dat twee maal achter elkaar.
De soldaten delen per kleine eenheid een ruimte, een contubernum met wapenkamer en verblijf-, eet- en slaapruimte. Tussen de contuberni en het verblijf van de centurion is een verblijf voor onderofficieren.
Aan de linkerkant van de lange hoofdweg ligt een extreem grote fabrica. Deze werkplaats is aanzienlijk groter dan normaal, mogelijk omdat in de grensstreek veel zelf moet worden gemaakt. Speciaal in de beginjaren zal het castellum grotendeels zelfvoorzienend zijn geweest. Dat betekent trouwens ook dat er veel ambachtslieden en specialisten op verschillende terreinen zijn.
Het bestuurscentrum annex religieus hoofdkwartier ligt op de meest prominente plek aan de kruising van beide wegen die door het castellum lopen. De korte weg voert van de hoofdpoort aan de haven rechtstreeks naar de ingang van het hoofdkwartier en loopt verder langs de zuidzijde van het gebouw richting de westelijke poort van het fort.
De naastgelegen commandantswoning, aan de noordkant van het hoofdkwartier, is niet het laatste gebouw binnen de muren. Er ligt nog een groot horreum, een graanopslagplaats, tussen de woning en de noordelijke muren met poort.
Het gebouwen in het oudste castellum zijn van hout. Dat wil zeggen: er zijn houten funderingen en houten staanders voorzien van dwarslatten. Daartussen zijn de muren van gevlochten tenen besmeerd met leem. Tussen de barakken zijn houten looppaden, wellicht overdekt, aangelegd.
Dit is de meest waarschijnlijke reconstructie op basis van de vondsten die zijn beschreven tijdens en na de uitgebreide opgravingen van het eerste houten fort in de binnenstad van Alphen aan den Rijn.
2022 is uitgeroepen tot het Limesjaar: Alphen, wereldstad aan de Limes. Met deze serie artikelen staan we stil bij het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn.
