ROMEINEN Fibula
De fibula is voor de Romeinen wat een veiligheidsspeld is voor moderne mensen. Een beetje kort door de bocht, maar wel duidelijk. Fibula’s zijn er in alle soorten en maten. Van hele zware exemplaren gedragen als mantelspeld, tot kleine fijne spelden om de hals van een blouse te sluiten.
In de Romeinse periode zijn er nog geen ritssluitingen, die worden pas in de negentiende eeuw uitgevonden. Een knoop met knoopsgat is ook nog niet bekend, de houtje-touwtje constructie wordt trouwens wel gebruikt. Klittenband is zo modern, dat is er natuurlijk ook nog niet. En dus gebruiken Romeinen fibula’s om kledingstukken te sluiten.
Het textiel aan het lijf van de gemiddelde legionair bestaat eind eerste eeuw en begin tweede eeuw uit een lendendoek of een onderbroek, een of meer tunica’s, soms een nauwsluitende capri, beenwindsels of sokken en een sjerp om het middel. Al deze kledingstukken zijn genaaid, of gewikkeld. De halsdoek wordt open of gesloten gedragen. Soms is deze gesloten met een kleine eenvoudige fibula.
De mantel is een ander verhaal. Er zijn veel verschillende mantels. Het eenvoudige model is rechthoekig en wordt op de schouder met een grote fibula gesloten. Er zijn echter ook mantels met een ingewikkelder patroon, bijvoorbeeld de paenula die er uit ziet als een moderne regencape met capuchon.
In het Romeinse castellum Albaniana zijn maar liefst zeventig fibula’s gevonden. Daarvan zijn er 32 helemaal compleet en van 28 ontbreekt alleen de naald. Er zijn 58 vondsten onderzocht en gedetermineerd in tien verschillende typen. De meeste fibula’s zijn Aucissafibula’s, dit zijn er achttien, er zijn dertien ogenfibula’s en negen knikfibula’s. Het zijn allemaal typische vondsten uit militaire opgravingen uit de tweede helft van de eerste en het begin van de tweede eeuw.
Er zijn ook zeven draadfibula’s gevonden, waarvan een bijzonder exemplaar. Deze complete fibula is een Ettlinger 3 met onderdraadse veerconstructie. De bovendraad heeft een relatief hoge gewelfde boog en buigt na de naaldhouder bovenlangs terug.
Behalve het gave exemplaar uit de Alphense opgraving is er maar een ander soortgelijk maar veel kleiner exemplaar in Nijmegen gevonden. De bijzondere La Tène fibula komt uit de eerste helft van de eerste eeuw en is in principe een Gallisch inheems model uit de Late IJzertijd.
Een reconstructie van een soortgelijke maar simpelere en kleinere fibula (foto) is niet heel ingewikkeld om te maken. De basis is metaaldraad. De draad wordt in vorm gebogen en gehamerd om het metaal te harden.
2022 is uitgeroepen tot het Limesjaar: Alphen, wereldstad aan de Limes. Met deze serie artikelen staan we stil bij het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn.
