Wie Romeinse goden zegt, roept meteen een beeld op van Jupiter, Juno, Minerva, Mars en Venus. Dat is echter het topje van de ijsberg. De Romeinen zijn meesters in het overnemen van gebruiken en ook van geloof en godsdienst. Bij barbaarse goden en godinnen zien zij al snel gelijkenissen met bestaande Romeinse goden en godinnen.

Tussen de vondsten in het Romeinse castellum Albaniana zijn ook aanwijzingen voor godsdiensten en daarmee samenhangende rituelen aangetroffen. Een interessante vondst is een deel van een stenen wij-altaar voor de god Mythras. Zo’n altaar is een geschenk als dank voor een verleende gunst.

Wie een gunst nodig heeft, brengt een klein offer, vaak een brandoffer van voedsel of bijzondere planten. De gever doet een belofte aan de god of godin van wie hij de gunst nodig heeft. Dat kon ongeveer zo luiden: "Lieve god of godin, zorg dat ik goede zaken doe. Als ik dat lukt, schenk ik u een fraai altaar."

De geschonken altaren heten ook wel votiefstenen, gedenkstenen of wij-altaren. Meestal staat er een afbeelding van de god of godin op vergezeld door passende symbolen, een dankwoord en de naam van de schenker. Kleine fragmenten bevatten vaak genoeg informatie om de goede gever en de god of godin waar het altaar aan is geschonken te achterhalen.

De in Albaniana gevonden steen is een deel van een kalkstenen altaar met een inscriptie. De interpretatie van de inscriptie wijst op een wij-altaar voor de zonnegod Mythras.
De Mythras-verering komt op in de eerste eeuwen van onze jaartelling als godsdienst onder de soldaten. Dat betekent dat juist de verplaatsingen van legioenen en cohorten zorgt voor de verspreiding van deze uit Syrië en Perzië afkomstige godsdienst.
Behalve in Albaniana zijn ook in Woerden en Vechten vondsten gedaan. Alle inscripties stammen uit de tweede helft van de tweede eeuw.

Kenmerkend voor de Romeinse cultuur is dat bestaande gebruiken worden opgenomen. Over het algemeen hebben de Romeinen in hun eigen rijke godenwereld wel een god of godin die ongeveer hetzelfde doet of betekent als de god of godin die zij aantreffen. Het is dan heel gemakkelijk om de gelijkenis te zien en de namen van de goden gewoon samen te voegen.
Daarnaast is godsdienstvrijheid voor de Romeinen heel belangrijk. Daarom zijn er over godsdiensten ook weinig problemen. Voor de Romeinen geldt: als je maar netjes de keizer gedenkt, zijn wij dik tevreden.

Van de Romeinse oppergod Jupiter staat een replica op een zuil op het terrein van de reconstructie van een Gallo-Romeinse tempel in Museumpark Archeon (foto).

2022 is uitgeroepen tot het Limesjaar: Alphen, wereldstad aan de Limes. Met deze serie artikelen staan we stil bij het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn.