ROMEINEN Waternetwerk
De locatie van het Alphense castellum Albaniana is direct aan de Oude Rijn. Het Romeinse fort strekt zich uit van de huidige Castellumstraat tot aan het Omloopkanaal. Deze plek is gekozen, omdat aan de overkant van de rivier de monding van de Aar ligt.
De Romeinse castella in het Limesgebied in het westen van Nederland bewaken de monding van een belangrijke zijrivier aan de overkant van de Oude Rijn of liggen pal naast een monding van een waterloop op de zuidelijke oever. Zo ligt Albaniana tegenover de monding van de Aar en Nigrum Pullum, Zwammerdam, ligt tegenover de monding van de Meije. Tussen beide forten op de zuidelijke oever is de monding van de Gouwe waar zowel een brug als een wachttoren moeten hebben gelegen.
Onder de Romeinse castella is dat van Alphen aan den Rijn relatief klein. Dat heeft veel te maken met het landschap. Op de geplande locatie past een groter fort nu eenmaal niet. De ondergrond is wel natter dan een paar honderd meter verder landinwaarts.
Toch is de locatie zorgvuldig en goed gekozen. Vanaf de torens en muren van het castellum is behalve de Oude Rijn ook de monding van de Aar uitstekend te bewaken. De Aar ligt immers landinwaarts in ‘vijandelijk’ gebied. De Limes mag dan een diffuse grens zijn, het is wel een grens.
De rivier Aar verzorgt de afwatering van een netwerk van kleinere beken, stroompjes en geulen op de Oude Rijn. Dit behoorlijk dichte netwerk is het wegenstelsel van de oudheid. Sterker nog: water is tot ver in de negentiende eeuw de belangrijkste infrastructuur voor reizigers en handelaren.
Direct langs de Oude Rijn en de Aar liggen oeverwallen, dan volgen veenbossen die overgaan in een relatief smalle strook riet en zeggevelden. Uiteindelijk volgen uitgestrekte moerassige veengronden. En overal zijn waterwegen.
De kleine waterwegen zijn gemakkelijk bevaarbaar voor boomstamkano’s en voor een deel ook voor platbodems. Bij het castellum Nigrum Pullum zijn de zes Schepen van Zwammerdam gevonden, drie boomstamkano’s en drie platbodems. Net zulke boten voeren ook langs het Alphense castellum en legden daar aan de kade aan om goederen uit te laden, reizigers af te zetten en om vis te verhandelen.
