Romeins verleden van een stukje Omloopkanaal
Het Omloopkanaal in het Alphense stadshart is halverwege de zeventiende eeuw gegraven. Maar, het gedeelte tussen de brug van het Fossapad naar de Postkade en de Oude Rijn heeft een veel oudere geschiedenis. In de Romeinse tijd was hier namelijk ook al een geul.
Als het Romeinse leger besluit om langs de Oude Rijn castella aan te leggen, moeten er door de landmeters goede locaties worden gezocht. De castella worden allemaal op de zuidelijke oever aangelegd. Sommige worden naast en andere worden tegenover een zijrivier aangelegd.
Het Alphense castellum Albaniana wordt recht tegenover de monding van de Kromme Aar gepland.
De Romeinse landmeters moeten bij de planning ook rekening houden met een bestaande ‘geul’ in het landschap. Deze loopt vanaf de Oude Rijn vrijwel recht naar het westen, in moderne termen richting Bospark. We weten niet zeker wat deze geul in de Romeinse tijd precies is. Er zijn namelijk twee goede theorieën: een doorbraakgeul of een veenrivier.
Doorbraakgeul
De ene theorie is dat de geul een doorbraakgeul is, ontstaan door een grote overstroming van de Rijn. Het rivierwater breekt door de oeverwal heen en stroomt met veel geweld de riviervlakte op. Zo’n geul kan vol water staan, maar kan ook na een tijdje droogvallen.
Op deze manier is de doorbraakgeul ingetekend op de Romeinse landkaart in het boek Alphen aan den Rijn – Albaniana 2001-2002.
Veenrivier
De andere theorie is dat het gaat om een veenriviertje. Deze loopt vanaf een plek, vlakbij waar nu Museumpark Archeon ligt, naar het noorden en buigt dan ongeveer bij de huidige spoorlijn naar het oosten. Dit veenriviertje watert af in de Oude Rijn.
Op deze manier is de veenrivier in getekend op de landschappelijke reconstructie van het Romeinse landschap in het boek Living along the Limes 2017.
Locatie castellum
Het castellum van het Romeinse garnizoen wordt uiteindelijk gebouwd met een lange kant naar de rivier Oude Rijn. Dit is een belangrijke transportroute met aanlegplaatsen bij alle castella. De hoofdingang van het castellum ligt daarom aan de rivier. Een smalle kant ligt tegenover de geul van de Rijn naar het binnenland.
Verdedigingswerken
Rond het castellum zijn verdedigingswerken. Er is een brede muur gebouwd met grote hoektorens waar groot geschut op staat. Aan de lange zijden zijn kleinere tussenliggende torens. In alle vier de zijden van het castellum is een grote poort.
Buiten de muren worden greppels gegraven, meestal meer dan een. Het gaat in principe om droge greppels. Maar in het natte landschap zo pal langs de grote rivier is ‘droog’ een relatief begrip.
Brug in Limesweg
De Limesweg die dwars door het castellum loopt, gaat via de noordelijke poort over de geul. Er ligt hier zeer waarschijnlijk een brug. Het zal dan gaan om een moerasbrug. Deze is meer een voortzetting van de weg dan een losse brugconstructie.
Zeventiende eeuw
In de zeventiende eeuw wordt het Omloopkanaal gegraven. Het doel is om kleinere schepen om te leiden en niet voor de Alphense Brug te laten wachten. Het helemaal nieuw uitgegraven Omloopkanaal loopt ruim om het Romeinse castellum en een stukje dorpshart heen. De keuze van het tracé heeft te maken met de nog in het landschap duidelijk zichtbare resten van het castellum en de benodigde lengte voor de schepen.
Castellumterrein
In het moderne stadshart is de omvang van het Romeinse castellum nog goed zichtbaar. De grens van het castellumterrein inclusief de verdedigingswerken loopt via de route Oude Rijn, Omloopkanaal, Castellumstraat en Pieter Doelmanstraat tot aan de Alphense Brug.
Op de foto: het ‘Romeinse’ deel van het Omloopkanaal vanaf de brug tussen Fossapad en Postkade met zicht op de Postbrug vlakbij de Oude Rijn.
