ROMEINEN Na het vertrek
Met het verlaten van de Nedergermaanse Limes in de Rijndelta rond het jaar 270 komt een einde aan eeuwen van Romeinse overheersing. Net als de andere castella wordt Albaniana min of meer ontmanteld. Maar: de structuur en de stenen blijven en die worden in latere eeuwen hergebruikt.
Een kleine twee millennia na het vertrek van het Romeinse leger worden zowel delen van de handelsnederzetting als het castellum zelf opgegraven. Jammer genoeg gaat het hierbij niet om een heel groot netjes afgezet terrein waar de archeologen op hun gemak alles goed kunnen onderzoeken.
De opgravingen zijn middenin het Alphense stadshart dat zwaar wordt gerenoveerd. Het is wel een grote put, maar dan een bouwput. Bij eerdere bouwwerkzaamheden zijn al Romeinse overblijfselen aangetroffen, zoals het stenen Romeinse badhuis, maar pas in 2001-2002 wordt gericht naar het Romeinse castellum gezocht. En, het wordt gevonden!
De archeologische opgraving heeft weinig last van middeleeuwse lagen, omdat deze sterk zijn aangetast door erosie en door latere bouwwerkzaamheden. Het laatste stenen castellum is afgebroken en elders hergebruikt. Het eerste houten Romeinse castellum wordt uiteindelijk in relatief goede staat aangetroffen. Uit de opgravingsresultaten blijkt dat er drie verschillende bouwfasen zijn: 41-69, 70-160 en 160-270.
Met de bouw van het eerste houten castellum is in de winter van 40-41 begonnen. Het is tijdens de Bataafse Opstand afgebrand. Dit castellum is zo interessant omdat het veruit het beste bewaard is gebleven. Daarbij is het de eerste keer dat bewezen kan worden dat jaren voordat de Limes ontstaat, er al castella zijn om de scheepvaart op de Rijn in goede banen te leiden.
Na het vertrek van het Romeinse leger uit het castellum en hun families uit de handelsnederzetting is er na 270 leegstand. De nering van menige achterblijver is nu ook weg. Albaniana is echter niet helemaal verlaten. Er zijn tijdens de opgravingen sporen gevonden uit de periode van de hele middeleeuwen en de moderne tijd.
Vermoedelijk is het derde stenen castellum afgebroken in de achtste of negende eeuw. Hiervan is een laag puin achtergebleven. Zeker is dat het terrein na 1122, de afdamming van de Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede, verschillende malen is overstroomd waarbij het Karolingische puin werd bedekt.
Land bij Alfna wordt voor het eerst in de tiende eeuw genoemd in een kerkelijk register. Een Romaanse bakstenen kerk, op de plek van het Romeinse stenen badhuis, wordt in 1273 voor het eerst genoemd in een document waarin graaf Floris V de Alphense kerk als ruilobject gebruikt. Het is in deze periode, de dertiende eeuw, waarin veel van de veengrond wordt afgegraven.
2022 is uitgeroepen tot het Limesjaar: Alphen, wereldstad aan de Limes. Met deze serie artikelen staan we stil bij het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn.
