ROMEINEN Medicus militaris
Bij elk Romeins legioen hoorde een aantal technische en administratieve diensten. Zo ook een medische staf. Deze bestond uit artsen, chirurgen en verpleegkundigen. De legerarts werd in goed Latijn medicus militaris genoemd.
Het Alphense fort is in de vroege Keizertijd gebouwd. Het dichtstbijzijnde legioen met een goede medische dienst lag in Nijmegen. Een aantal dagreizen verderop. Nu is het vrij zeker dat in alle castella wel medische hulp gegeven werd. Er was echter niet overal zoiets als een hospitaal.
In het Romeinse leger werd pas aan het einde van de Republiek een medische dienst ingesteld. Voorheen werden de militairen uiteraard ook verzorgd, maar minder systematisch en met wat minder medische kennis en meer kennis van de werking van planten en kruiden.
De huidige pijnstiller aspirine kenden de Romeinen bijvoorbeeld ook al, zij het niet onder de merknaam van Bayer. De werkzame stof in ons moderne pilletje zit namelijk ook in wilgenbast. Als je op een stukje wilgenbast kauwt, komt dit stofje vrij en verlicht zo pijn en koorts.
De medicus militaris was in geen geval een 'gewone' soldaat. Hij was behoorlijk opgeleid. Op z’n minst was hij getraind door een ervaren medicus. Zo’n praktijkopleiding duurde vier tot zes jaar. De medicus militaris behandelde de soldaten voor allerlei kwalen en kwaaltjes. Ook als er ongevallen waren, kwam de arts in actie.
In de medicijnkast van een Romeinse legerarts lagen veel planten en kruiden met een geneeskrachtige werking. Behalve wilgenbast tegen koorts en pijn werd bijvoorbeeld weegbree gebruikt tegen scheurbuik en spinrag om een wond te behandelen. Vaak werd een geneeskrachtige plant verwerkt tot zalf, drank of poeder. Veel van deze natuurlijke medicijnen worden nu nog steeds gebruikt onder de noemer huis-, tuin- en keukenmiddeltjes.
Als er schermutselingen aan de grens waren en er vielen gewonden, wist de medicus ook goed om te gaan met nare verwondingen. In zijn kit zaten onder meer verbandmiddelen en een altaar om de hulp van de goden in te roepen. De medicus had in zijn dokterskistje ook de nodige zagen, messen, scalpels en andere metalen instrumenten voor als er geopereerd of geamputeerd moest worden. Een moderne arts zal, vaak tot zijn of haar verbazing, veel van het instrumentarium herkennen.
2022 is uitgeroepen tot het Limesjaar: Alphen, wereldstad aan de Limes. Met deze serie artikelen staan we stil bij het Romeinse verleden van Alphen aan den Rijn.